Τόσο κράτησε το teaser υλικό -όχι trailer- που προβλήθηκε σε επιλεγμένες αίθουσες IMAX στις ΗΠΑ. Ένα προοίμιο όχι για κατανάλωση στο timeline, αλλά εμπειρία φτιαγμένη για σκοτάδι, ογκώδη εικόνα και ήχο που σε πιάνει από το σβέρκο. Όπως ήταν αναμενόμενο, διέρρευσε στα social και κατάφερε να προκαλέσει περισσότερη φασαρία απ’ όση αν είχε διαρρεύσει ξαφνικά ολόκληρη η Οδύσσεια σε...PDF στο Τικ Τοκ.
Ωστόσο, το leak αυτό, απέδειξε για μια ακόμη φορά ότι όλα περνούν πρώτα από έλεγχο "εθνικής αυθεντικότητας", με πατριωτική αυστηρότητα και αδυσώπητα, ανορθόγραφα caps lock. Και κάπου εκεί, πριν καν φανεί ο Οδυσσέας, άρχισε το "εάλω η Τροία".
Κι εγώ δεν άντεξα. Υπέκυψα. Είδα το leak. Όχι με περηφάνια, αλλά με εκείνη τη μικρή ενοχή κάποιου χωρίς εγκράτεια, που ξέρει ότι χαλάει μόνος του την εμπειρία -και το κάνει παρ’ όλα αυτά. Ό,τι ακολουθεί είναι μια περιγραφή χωρίς λεπτομερή spoilers, περισσότερο αίσθηση παρά αφήγηση. Σαν να περιγράφω τι ένιωσα βγαίνοντας από μια σκοτεινή αίθουσα, όχι τι ακριβώς είδα.
Αν ψάχνεις καρέ-καρέ ανάλυση, δεν χρειάζεται να συνεχίσεις την ανάγνωση.
Αν όμως θέλεις να κοιτάξεις μέσα από μια μικρή ρωγμή στα τείχη της Τροίας, τι ταινία θέλει να κάνει ο Nolan, αλλά και τι ακριβώς ετοιμάζεται να "χαλάσει", συνέχισε.
Ο Δούρειος Ίππος αναδύεται ως υδάτινο θηρίο από τη θάλασσα. Κάποιοι Τρώες, δύσπιστοι, λογχίζουν το "δώρο". Ακολουθεί η είσοδος του ξύλινου αλόγου μέσα στην -έως τώρα- απόρθητη χώρα. Οι πύλες ανοίγουν εκ των έσω. Και η άλωση αρχίζει, μέχρι να αποκαλυφθεί μια γιγαντιαία, μυστηριώδης, επιβλητική φιγούρα στο βάθος του στρατού που εισβάλλει.
Όποιος έχει δει τη 'Δουνκέρκη' και διαθέτει λειτουργικό νευρικό σύστημα, αντιλαμβάνεται αμέσως ότι ο Nolan δεν ενδιαφέρεται για "επικό ηρωικό θέαμα", αλλά για επική θεαματική φθορά: Ξεθωριασμένα χρώματα. Ορίζοντας βαρύς. Πρόσωπα μέσα σε αφιλόξενο τοπίο με στοιχεία αδιάφορα, ίσως και εχθρικά προς την ανθρώπινη ύπαρξη.
Αυτό όμως είναι η ποίηση της εικόνας: όχι απλώς το "κοίτα πόσο ωραίο είναι το κάδρο", αλλά το "κοίτα πόσο λίγος είσαι μέσα του". Και κάποιες φορές ενοχλεί. Γιατί απαιτεί συναίσθημα. Και το συναίσθημα δεν χωρά σε εθνικιστικά timelines.
Nolan, Όμηρος και ο κοινός εχθρός: ο Χρόνος
Υπάρχει μια σταθερή, σχεδόν εμμονική θεματική στο έργο του Nolan:
ο άνθρωπος απέναντι στον χρόνο. Από το 'Memento' και το 'Inception', μέχρι το 'Interstellar' και τη 'Δουνκέρκη', ο χρόνος δεν είναι φόντο. Eίναι αντίπαλος. Όχι ως αόριστη φιλοσοφική προσέγγιση, αλλά ως elemental εχθρική δύναμη.
Ο χρόνος που διαλύει μνήμη, ταυτότητα, επιστροφή.
Ο χρόνος που δεν ηττάται, μόνο διαπραγματεύεται και πάντα με υψηλό διακύβευμα και κόστος.
Η Οδύσσεια ούτως ή άλλως, δεν είναι μόνο ταξίδι επιστροφής. Δεν είναι ένα ταξίδι χώρου, αλλά χρόνου -αρκεί να θυμηθούμε πόσες φορές ο ίδιος ο Όμηρος αποφεύγει τη γραμμική αφήγηση. Ένας άνθρωπος που επιστρέφει αγνώριστος, σε έναν κόσμο που έχει προχωρήσει χωρίς αυτόν. Ένας ήρωας που δεν νικά τον χρόνο -απλώς επιμένει και υπομένει απέναντί του.
Και σε αυτό το απόσπασμα, ο Nolan γυρίζει την κλεψύδρα και αρχίζει να μετράει τον χρόνο όπως κάνει πάντα στα έργα του: Αν αυτό δεν είναι ευθέως ομηρικό, τότε ο Οδυσσέας ήταν απλώς τουρίστας.
Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι βασικό, γιατί υπάρχει σύγχυση επιπέδου εθνικής σχολικής γιορτής:
Ο Όμηρος δεν ήταν ιστορικός. Ήταν επικός ποιητής. Συνεπώς, δεν κατέγραψε ιστορία. Έγραψε μυθολογία. Προφορική. Ρευστή. Που δέχθηκε αμέτρητες παρεμβάσεις μέσα στα χρόνια και παρέμεινε αλώβητη στο νόημά της.
Η "αυθεντικότητα" λοιπόν στον μύθο δεν βρίσκεται ούτε στο μήκος του ξίφους, ούτε στο αν το κράνος είναι 12ου ή 11ου αιώνα π.Χ.
Βρίσκεται στο υπαρξιακό φορτίο που μεταφέρει μέσα στον χρόνο. Και, ναι, εξελισσεται.
Όποιος λοιπόν ψάχνει "ιστορική ακρίβεια" στον μύθο, είναι σα να απαιτεί GPS από τον Δαιδαλο ή απλά ψάχνει για ένα ασφαλές ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ. Και όποιος ψάχνει τέτοια ιστορική ασφάλεια, δεν ψάχνει τέχνη. Γι' αυτό και συχνά καταφεύγει σε διαδικτυακούς τσαρλατάνους που του χαϊδεύουν τα εθνικιστικά του αντανακλαστικά.
Αλλά εδώ ας το πούμε καθαρά, χωρίς μισόλογα: οι "purists" αυτοί δεν είναι καν αισθητικά αυστηροί. Είναι οι αρχαιολάτρες των social media, που βλέπουν τον Όμηρο όχι ως μύθο, αλλά ως εθνικό πιστοποιητικό ιδιοκτησίας για να ενισχύσουν το γενικότερο εθνικιστικό τους αφήγημα. Οπότε, όταν κάποιος τους χαλάει αυτό το αφήγημα και δεν μετατρέπει την αρχαιότητα σε φετιχιστικό wallpaper εθνικής υπεροχής, είναι ασυγχώρητος.
Η τέχνη δεν χρωστάει επιβεβαίωση. Χρωστάει ενόχληση.
Και αυτό δείχνει να είναι η 'Οδύσσεια' του Nolan: Μια ταινία απαιτητική. Ίσως και άβολη. Για κοινό που δεν περιμένει το νέο '300', με ψηφιακό σπλάττερ και fast food εθνικισμό. Φτιαγμένη για αίθουσα, όχι για home entertainment, όχι για timeline, όχι για εθνική επιβεβαίωση, όχι για likes με δάφνες.
Αν αυτό εξοργίζει τους purists και τους "αρχαιολόγους" των social, τότε κάτι γίνεται απολύτως σωστά.
Ο Nolan, με την εμμονή του στον χρόνο, τη μνήμη, την απώλεια, τον άνθρωπο που παλεύει με δυνάμεις δυσανάλογες, είναι πιο κοντά στον Όμηρο απ’ όσο θα είναι ποτέ όποιος κρατά σημειωματάριο λαθών μπροστά στην οθόνη. Άλλωστε, ο Όμηρος δεν έγραψε για να νιώθεις εθνικά ασφαλής. Έγραψε για να νιώθεις ανθρώπινα εκτεθειμένος.
Ή πιο απλά: αν μετράς σανδάλια και σπαθιά, έχεις χάσει το ταξίδι.